پرسش و پاسخ

آیه 59 سوره نساء مشهور به آیه اولو الامر:

« يا أَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكمُ‏ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فىِ شىَ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلىَ اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَخِرِ ذَلِكَ خَيرْ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً »

1) آیه شریفه ما را به اطاعت از سه نفر دعوت کرده است ولی با دو لفظ أَطِيعُواْ فرموده است، یعنی اطاعت الله را مجزای از رسول و اولی الامر آورده است اما در دومین أَطِيعُواْ، اولو الامر را عطف به رسول کرده است و می فرماید:

« أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكمُ»

طبق این استدلال قرآنی، عطف اولی الامر به رسول در مقام اطاعت در جایی که خداوند اطاعت خودش را از اطاعت رسول جدا کرده است، نشانگر این مساله است که اولی الامر مورد گفت و گوی این آیه مانند رسول حجت خدا است و مانند رسول عصمت مطلق دارد.

2) قرآن کریم جایی که می خواهد در اطاعت افرادی که ممکن است دستوراتشان صحیح و مطابق دستور خدا نباشد، به ما دستور بدهد، آن را مقید و مشروط می کند. اما اطاعت از رسول و اولی الامر قید و شرطی ندارد. چرا؟ به جهت این که هرگز چنین اتفاقی نمی افتد که رسول و این اولو الامر امر به خطا و معصیت کنند. لذا امر به اطاعت بدون شرط به معنای اعلان عصمت رسول و اولی الامر است. 

جناب فخر الدین رازی، مفسر و متکلم شهیر اهل سنت، در تفسیر کبیر ذیل آیه شریفه اولی الامر به این دو استدلالی که در عصمت اولی الامر هست، استناد می کند و اقرار می‌کند که اولی الامر در این آیه باید معصوم باشد. او می گوید که خداوند در این آیه دستور داده است که از اولی الامر باید مطلقاً اطاعت شود و کسی که مطاع مطلق به امر خدا باشد، باید معصوم باشد. سپس شواهد دیگری را بیان می کند که اولی الامر در این آیه باید معصوم باشد.1

پاسخ اجمالی

آیه ۵۹ سوره نساء مشهور به آیه اولو الامر:

« يا أَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكمُ‏ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فىِ شىَ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلىَ اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَخِرِ ذَالِكَ خَيرْ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً »

معنای ظاهر آیه این است: « ای افراد مومن از خدا اطاعت کنید و از پیامبر و فرماندهان خود هم اطاعت کنید. پس اگر در چیزی با یکدیگر اختلاف کردید، موضوع مورد اختلاف را به خدا و پیغمبر ارجاع بدهید اگر که شما به خدا و قیامت ایمان دارید که این ارجاع دادن برای شما بهتر و خوش عاقبت تر خواهد بود.»

محور بحث در مورد این آیه لفظ اولو الامر است.

لفظ اولو لفظ جمع است و مفرد ندارد، به معنای صاحبان، مانند اولو الالباب یعنی صاحبان خرد یا خردمندان، اولو النهی یعنی صاحبان نُهیه یا عقلا.

بنابراین اولو الامر در معنای لفظی و لغوی یعنی صاحبان امر و فرمان یعنی فرماندهان. این لفظ در زمانی که از نظر اعراب مرفوع باشد با واو می آید: اولوا و در زمانی که منصوب یا مجرور باشد مثل این آیه که منصوب است چون مفعول واقع شده است، به جای واو، ی به کار می رود؛ می‌شود اولی الامر. پس اولی الامر با اولوا الامر در معنا تفاوتی ندارد، صرفا اعرابش با هم متفاوت است.

این کلمه در زبان عربی مفرد ندارد و لفظ جمع است.

این آیه شریفه ما را به اطاعت از سه نفر دعوت می کند: اطاعت از خدا، اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اطاعت از اولی الامر.

دانشمندان اهل سنت معتقدند که اولی الامر در این آیه یا زمامداران و حکام و مصادر امور هستند یا علما و دانشمندان و زمامداران فکری جامعه اما دانشمندان شیعه معتقدند که بنا به دلایل و شواهدی اولی الامر در این آیه باید معصوم باشد، فقط بحث فرماندهی و زمامداری نیست بلکه او باید معصوم باشد.

پاسخ اجمالی

آیه 55 سوره مبارکه مائده مشهور به آیه ولایت:

« إنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ »

برخی از مفسرین اهل سنت مثل ابن تیمیه، رهبر جریان فکری وهابیت و فخرالدین رازی، متکلم بزرگ اهل سنت در ذیل آیه ولایت سوالاتی را مطرح کردند. البته خود آن ها بهتر می دانند که نزول این آیه در شأن امیرالمومنین علی علیه السلام قطعی و مسلم است اما در عین حال از سر تعصّب سوالات و شبهاتی را مطرح می‌کنند تا این که مخاطب را در نزول این آیه در شأن امیرالمومنین علی علیه السلام به تردید بیاندازند.

برخی از این سوالات و شبهات، بسیار ساده و کودکانه است و جای بحث مفصل ندارد:

1) این که اگر حضرت علی علیه السلام در حال نماز انگشتر به فقیر دادند و این قبیل افعال باطل کننده نماز است. در حالی که امیرالمومنین علیه السلام یرای این کار نه راه رفتند و نه صحبت کردند، بلکه در حین رکوع با انگشت به فقیر اشاره کردند و فعل قلیل باطل کننده نماز نیست.

2) یا این که می گویند: اگر حضرت علی علیه السلام زکات نداده بود اساساً نماز او قبول نبود که جواب می دهیم این زکات، زکات واجب نبوده و بلکه صدقه محسوب می شده است. مفسرین اهل سنت همچون قرطبی در تفسیر الجامع الاحکام القرآن تصریح می کند که زکات در اینجا زکات مستحبی و صدقه است.

3) یا این سوال که علی بن ابی طالبی که ما می شناسیم، در نماز از پای ایشان تیر می کشند و نمی فهمند، چطور تقاضای فقیر را در نماز شنیده اند و این با حضور قلب آن حضرت در نماز سازگاری ندارد. جواب می دهیم حالات اولیای خدا در عباداتشان گوناگون است، در برخی عبادات تیر از پای ایشان می کشند _به شرط اینکه این نقل تاریخی صحیح باشد_ نمی فهمند و در جای دیگری صدای فقیر را در نماز می شنوند. خود این آیه در مقام تمجید از این نکته است، چطور شما این نکته را با حضور قلب ناسازگار می بینید؟

قرآن مومنینی را توصیف و تمجید می کند و برایشان مقام ولایت قائل است که در حین نماز به فقیر صدقه می دهند، پس این را با حضور قلب و حقیقت عبادت در تضاد نمی بیند.

پاسخ اجمالی

در این جا قصد داریم در زمینه آیات امامت قرآن به بررسی اولین و مهم ترین آیه یعنی آیه ولایت بپردازیم:

قرآن در سوره مائده آیات ۵۵ و ۵۶ می فرماید:

« إنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ؛ وَ مَن يَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُون »

«سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و آن ها كه ايمان آورده ‏اند؛ همان ها كه نماز را برپا مى ‏دارند و در حال ركوع زكات مى ‏دهند و كسانى كه ولايت خدا و پيامبر او و افراد باايمان را بپذيرند، پيروزند؛ (زيرا) حزب و جمعيّت خدا پيروز است.»

در بررسی این دو آیه که مشهور به آیه ولایت هستند ، ابتدا به برخی از مفردات آیه، از نظر تفسیری و سپس به شأن نزول آیه می پردازیم.

پاسخ اجمالی

شیعیان و برخی از بزرگان معتزله ی اهل سنت و برخی از مشایخ طریقت و صوفیه اهل سنت معتقد به این هستند که زمین از حجت الهی خالی نمی ماند، اول کسی که روی زمین آمده حجت خداست و آخر کسی که از روی زمین به نفخ صور حضرت اسرافیل خواهد رفت، آن هم حجت خداست. بر اساس این اعتقاد، اگر دو نفر روی زمین باشند حتماً یکی از آن ها حجت خداست و زمین بدون حجت خدا باقی نمی ماند. امام صادق علیه السلام می فرمایند:

« لوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ‏ بِغَيْرِ إِمَامٍ‏ لَسَاخَت‏ »

«اگر زمين بدون امام باقی مى ماند، به يقين در هم فرو مى ريخت.»

پاسخ اجمالی

اعتقاد به امامت و ولایت ائمه علیهم السلام جزء اصلی ترین پایه های ایمان است، یعنی ایمان به ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام و اولاد طاهرین آن حضرت تا حضرت بقیه الله الاعظم امام دوازدهم صلوات الله علیهم اجمعین از اصول ایمان است.

قرآن در بحث امامت و ولایت به دو سبک صحبت کرده است:

1. با زبان اشاره به بحث امامت و ولایت پرداخته است.

2. به زبان باطن و نه به زبان ظاهر در ولایت اهل بیت علیهم السلام سخن گفته است.

در جایی که قرآن به زبان اشاره و ظاهر به بحث امامت می‌پردازد، آن اشارات را معصومین علیهم السلام توضیح داده‌اند.

لذا آن اشارات را به کمک مفردات قرآن و روایاتی که شیعه و اهل سنت بیان کرده‌اند می‌توانیم روشن کنیم و بحث امامت در قرآن را برای همه انسان‌ها اثبات کنیم.

پاسخ اجمالی

با آن که مفهوم صحیح غیبت در روایات شیعی به خوبی تبیین شده است، گاهی برداشت‌های ناآگاهانه و نادرستی از غیبت دیده می‌شود که هر یک نوعی تفسیر به رأی در مقابل نقل صریح به شمار می‌رود و جملگی باطل است. 
• غیبت به معنای رفتن به آسمان
• غیبت به معنای فرو رفتن در چاه سرداب
• غیبت به معنای نامرئی بودن و نداشتن هویت جسمانی
• غیبت به معنای مرگ و پنهان شدن در خاک
• غیبت به معنای زندگی برزخی

پاسخ اجمالی

تمام فرقه های شیعه و سنی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت ایشان علیهم السلام روایت کرده اند که پیامبر خدا، 12 جانشین خواهد داشت و خداوند به وسیله این 12 تن، دین خود را بر پا می دارد که همگی آن بزرگواران عالم به علوم ربانی و معصوم از تمام ناپاکی های ظلمانی هستند و آخرین آنها حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف خواهد بود. آشنایی با این ویژگی (یعنی خلافت و امامت آن حضرت) و شئون مربوط به آن (همچون علم به قرآن و سنت و نیز عصمت و پاکی از نقایص) به ما در شناخت مدعیان دروغین مهدویت از صاحب اصلی این منصب الهی کمک خواهد کرد.

در روایتی که حذیفه بن اسید از رسول خدا صلی الله علیه و آله بیان کرده است، تعداد جانشینان ایشان 12 نفر و در روایتی دیگر از آن حضرت که ابو ایوب انصاری نقل کرده، علاوه بر اشاره به تعداد 12 جانشین، نام حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به عنوان آخرین جانشین ذکر شده است.

پاسخ اجمالی

در روایات اسلامی (که خبر غیبت در آن ها ذکر شده است) معنای غیبت نیز بیان گردیده است. در این احادیث، غیبت امام از امت خویش، به غیبت حضرت یوسف علیه السلام از پدر و برادرانش تشبیه شده است. حجابی که بین یوسف و برادرانش بود، در اثر سال‌ها دوری و دم فروبستن یوسف از معرفی خود بود. در غیبت یوسف امکان رویت بود؛ ولی معرفت نبود و به همین معنا یوسف از برادران خویش غایب و پنهان بود.