معنای درست غیبت امام زمان چیست؟
پاسخ اجمالی
در روایات اسلامی (که خبر غیبت در آن ها ذکر شده است) معنای غیبت امام نیز بیان گردیده است. در این احادیث، غیبت امام زمان از امت خویش، به غیبت حضرت یوسف علیه السلام از پدر و برادرانش تشبیه شده است. حجابی که بین یوسف و برادرانش بود، در اثر سال‌ها دوری و دم فروبستن یوسف از معرفی خود بود. در غیبت یوسف امکان رویت بود؛ ولی معرفت نبود و به همین معنا یوسف از برادران خویش غایب و پنهان بود.
پاسخ تفصیلی
تشبیه غیبت امام زمان به غیبت حضرت یوسف
ماجرای حضرت یوسف علیه السلام آن بود که چون به عنوان برده به کاروانی فروخته شد، سال‌ها در سرزمینی دیگر زندگی می‌کرد. در این فاصله برای چندی در شمار خدمتگزاران عزیز مصر درآمد. روزگاری نیز در زندان بود و سرانجام خود در جای عزیز مصر نشست و عهده دار امور مملکت شد. در تمام این مدّت، پدر و برادران یوسف از مکان و سرنوشت او بی‌اطّلاع بودند. حّتی برادران علی رغم مشاهده او در کسوت عزیز مصر او را نشناختند و از چهره و قیافه‌اش او را تشخیص ندادند. با این حال، پدر از جانب خدای متعال مطّلع بود که او زنده است و نمرده و به پسرانش می‌فرمود:
«أَعْلَمُ مِنَ اللهِ ما لا تَعْلَمُونَ» 1
« من از طرف خدا چیزی را می‌دانم که شما نمی‌دانید.» 1
....اما این که او کجاست و در چه حالی به سر می‌برد، از همه مخفی بود؛ حّتی از حضرت یعقوب علیه السلام. یوسف در این زمان نه به آسمان رفته بود و نه در چاه یا غاری پنهان شده بود. نه به عالم روح صعود کرده بود و نه به سان نوری مجرّد و غیرمادّی در آمده، پنهان گشته بود!
او زندگی جسمانی و معمول خود را داشت و حّتی به امور معاش و معاد مردم زمان خویش رسیدگی می‌کرد، مردم را به خدای یگانه می‌خواند و در عین حال زندگی مادّی و دنیوی آنها را تدبیر می‌فرمود. او بر روی همان زمین و در مجاورت همان سرزمین حکومت می‌کرد که خویشانش سکونت داشتند.
خاندان یعقوب علیه السلام در ایام قحطی حتی از عزیز مصر (که همان یوسف گم گشته آنان بود) یاری طلبیدند و کمک گرفتند؛ بی آن که او را بشناسند. برعکس، یوسف علیه السلام به خوبی آن ها را می شناخت و تا زمانی که خداوند اذن نداده و خویشتن را به آن ها معرفی نکرد، آنان او را نشناختند.
« وَ جاءَ إِخْوَةُ يُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَيْهِ فَعَرَفَهُمْ وَ هُمْ لَهُ مُنْكِرُونَ»2
« و برادران یوسف نزد او آمدند...پس او آن ها را شناخت در حالی که آن ها او را نمی شناختند»2
در روایات اسلامی، ناشناس بودن یوسف نزد برادرانش «غیبت یوسف» نامیده شده و غیبت امام زمان حضرت مهدی علیه السلام نیز به همین معنا تفسیر گردیده است. حجابی که بین یوسف و برادرانش بود، در اثر سال ها دوری و دم فروبستن یوسف علیه السلام از معرفی خود بود. در غیبت یوسف امکان رویت بود؛ ولی معرفت نبود و به همین معنا یوسف از برادران خویش غایب و پنهان بود.
اینک توجه شما را به برخی از این روایات جلب می کنیم:
1. ابوبصیر از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که فرمودند:
« إنُّ فی صاحبِ هذا الأمر سُنَنُ مِن الأنبیاء علیهم السلام .... أمّا سنَّة من یوسفَ فَالَّسترُ، یجعل الله بینهُ و بینَ الخلقِ حجاباً یَرونهُ و لا یَعرفونَه...» 3
« همانا در صاحب این امر (یعنی قیام الهی) شباهت‌هایی با انبیا علیهم السلام وجود دارد... شباهتی که با یوسف علیه السلام دارد، پنهان بودن اوست. خداوند بین او و مردم حجابی قرار می‌دهد که او را می‌بینند؛ ولی نمی‌شناسند...» 3
2. سدیر از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که فرمودند:
« همانا برادران یوسف از اسباط و اولاد انبیا بودند. آنها با یوسف به تجارت و معامله پرداختند. همانا برادر یوسف بودند. او هم برادر آنها بود؛ با این حال، یوسف علیه السلام را نشناختند تا زمانی که یوسف به آنها گفت: من یوسف هستم. پس چرا این امَّت انکار می‌کنند که خدای عّزو جلّ بخواهد در دوره‌ای از روزگار حجتش را پنهان کند؟ یوسف مملکت مصر را اداره می‌کرد و بین او و پدرش تنها 18 روز 4 فاصله بود. اگر خدا اراده می‌کرد، یعقوب علیه السلام می‌توانست پسرش را بیابد و بشناسد. به خدا سوگند، وقتی بشارت یوسف علیه السلام به پدرش رسید، او به همراه فرزندان(مسیر 18 روزه را) از صحرای خود تا مصر، 9 روزه طی کردند. چگونه این امت باور نمی‌کنند که خدای متعال زمانی دیگر با حجت خود همان کند که با یوسف کرد؟ طوری که حجتش در بازارهای مردم راه رود و بر فرش‌های آنها گام نهد حال آن که مردم او را نشناسند و این ناشناس ماندن ادامه یابد تا زمانی که خدای عزّو جلّ اجازه فرماید و خود او خودش را معرفی کند؛ همان طور که به یوسف علیه السلام اجازه داد چنین کنند؛ آنگاه که به ایشان گفت:
هَلْ عَلِمْتُم مَّا فَعَلْتُم بِيُوسُفَ وَأَخِيهِ إِذْ أَنتُمْ جَاهِلُونَ؟ قَالُوا: أَإِنَّكَ لَأَنْتَ يُوسُفُ؟ قَالَ: أَنَا يُوسُفُ وَهَذَا أَخِي!
«آیا می‌دانید در دوران نادانی خویش، با یوسف و برادرش چه کردید؟ آنها گفتند: گویی تو خود یوسفی! گفت: آری، من هستم یوسف و این است برادرم!.» 5
3. محمد بن مسلم، فقیه بزرگوار شیعه و صحابی ارجمند امام باقر علیه السلام نقل می کند که خدمت آن حضرت رسیدم و می خواستم درباره قائم آل محمد علیه السلام از ایشان پرسش کنم. امام پنجم علیه السلام -پیش از آن که سوال خود را بیان کنم- به من فرمودند:
« يا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ، إنَّ فِي القائِمِ مِن آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله شَبَهاً مِن خَمسَةٍ مِنَ الرُّسُلِ... وأَمّا شَبَهُهُ مِن يوسُفَ بنِ يَعقوبَ عليهما السلام: فَالغَيبَةُ مِن خاصَّتِهِ وعامَّتِهِ، وَاختِفاؤُهُ مِن إخوَتِهِ، و إشكالُ أمرِهِ عَلى أبيهِ يَعقوبَ عليهما السلام مَعَ قُربِ المَسافَةِ بَينَهُ وبَينَ أبيهِ وأَهلِهِ وشيعَتِهِ...» 6
« ای محمد بن مسلم، همانا در قائم از اهل بیت رسول شباهت هایی با 5 پیامبر وجود دارد... و اما شباهتش به یوسف بن یعقوب علیهما السلام، از این جهت است که یوسف از عموم مردم و نیز از آشنایان نزدیک خود غایب شد. او از برادرانش نیز پنهان گشت و وضعیتش حتی برای پدرش یعقوب علیه السلام نامعلوم گردید؛ با این که فاصله او با پدر و خانواده و یارانش نزدیک بود.» 6
4. از دومین نایب حضرت مهدی علیه السلام در دوران غیبت صغری نیز نقل شده که می فرمود:
« وَ اللَّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَيَحْضُرُ الْمَوْسِمَ كُلَّ سَنَةٍ فَيَرَى النَّاسَ وَ يَعْرِفُهُمْ وَ يَرَوْنَهُ وَ لَا يَعْرِفُونَهُ.»7
« به خدا، صاحب الامر در مراسم حج هر سال حاضر می شود. او مردم را می بیند و آن ها را می شناسد. مردم نیز او را می بینند؛ ولی نمی شناسند.» 7
خلاصه آن که غیبت حضرت امام زمان مهدی علیه السلام همچون غیبت حضرت یوسف علیه السلام و به معنای ناشناس بودن آن حضرت است. مردم امام خود را نمی‌شناسند و از مکان زندگیشان آگاه نیستند و این بسیار طبیعی و شدنی است. ناگفته نماند که در مواردی این امکان نیز برای ایشان هست که همچون پدران خود در دیده بینندگان تصّرف فرمایند و کاری کنند که آنها آن حضرت را نبینند. بر این مطلب نیز آیات قرآن و شواهد تاریخی از زندگی پیامبر و ائمه علیهم السّلام دلالت دارد. 8
اینک که با معنای درست غیبت امام زمان آشنا و از اصالت آن آگاه شدیم، از آن به عنوان یک محک مهم برای تمیز و تشخیص متمهدیان (مدعیان دروغین مهدویت) از مهدی حقیقی و منجی راستین بهره بگیریم.
منابع
1. سوره مبارکه یوسف، آیه 86
2. سوره مبارکه یوسف، آیه 58
3. کمال الدین، باب 34، ح 46
4. هر روز فاصله تقریبا معادل 4 فرسخ و به عبارتی 24 کیلومتر است.
5. منتخب الاثر، فصل 2، باب 27، ح 4
6. کمال الدین، باب 32، ح 8
7. کمال الدین، باب 47، ح 9
8. برای نمونه نگاه کنید به آیه 45 سوره اسراء " وَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنَا بَيْنَكَ وَبَيْنَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجَابًا مَسْتُورًا " و آیه 9 سوره یس " وَجَعَلْنَا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنَاهُمْ فَهُمْ لَا يُبْصِرُونَ". نیز بنگرید به اعلام الوری باعلام الهدی، ص 31.
