پرسش و پاسخ

پاسخ اجمالی

داستان از این قرار است که در سال نهم هجری یعنی اواخر حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، امام حسن و امام حسین علیهما السلام که حدود 6 ساله و 5 ساله بودند برای دیدار پدربزرگ خود، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آمدند. امیرالمومنین و حضرت زهرا سلام الله علیهما هم تشریف آوردند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم توجه کردند و دیدند که ملائکه در حال نزول از آسمان هستند. بلافاصله عبای بزرگی که از آن تعبیر به کساء می کنند، آوردند و آن را بر روی سر هر پنج نفر یعنی خودشان و امیرالمومنین و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام انداختند تا این رحمتی که می خواهد نازل شود بر همه پنج تن با هم نازل شود.

آن ملائکه حامل این آیه شریفه بودند:

« إنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكمُ‏ تَطْهِيرًا »1

« اى اهل بيت، خدا مى ‏خواهد پليدى را از شما دور كند و شما را پاك دارد.»1

پاسخ اجمالی

آیه 61 سوره مبارکه آل عمران مشهور به آیه مباهله

« فمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكمُ‏ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتهَلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّهِ عَلىَ الْكَذِبِينَ »

تحریف و کتمان بزرگان اهل سنت در ماجرای مباهله، از نیاوردن نام حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها گرفته تا آوردن نام عایشه و حفصه بر خلاف تاریخ و به دروغ، به ‌دلیل دلالت روشن آیه مباهله بر افضلیت این بزرگواران (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، حضرت زهرا سلام الله علیها، حضرت علی علیه السلام و حسنین علیهم السلام) است. با این همه، برخی از بزرگان اهل سنت از جمله فخرالدین رازی، ابوعلی ایان آندلسی و ابن تیمیه شبهاتی را مطرح کردند:

• منظور از أَنفُسَنَا خود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هستند و نه امیرالمومنین علی علیه السلام!1
• احدی مساوی با رسول خدا نیست لذا أَنفُسَنَا در این جا به معنای خویشان، خانواده و کسانی که در مقام نفس فرد هستند، می باشد!2

در ادامه به طور مفصل به پاسخ به هر یک از این شبهات می پردازیم.

پاسخ اجمالی

آیه 61 سوره مبارکه آل عمران مشهور به آیه مباهله
« فمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكمُ‏ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتهَلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّهِ عَلىَ الْكَذِبِينَ »

«پس هر كه در اين باره‏ پس از دانشى كه تو را حاصل‏ آمده، با تو محاجه كند، بگو: بياييد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم؛ سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.»

آیه مباهله از بزرگترین آیات در فضایل اهل بیت علیهم السلام و از برترین شواهد افضلیت و امامت اهل بیت علیهم السلام می باشد. نکات این آیه در پنج بخش ارائه می شود.

پاسخ اجمالی
آیه 124 سوره مبارکه بقره که از آن تعبیر به آیه امامت می کنند. این آیه در شأن حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام است. قرآن کریم می فرماید:

«به خاطر بیاور آن زمان که پروردگارِ ابراهیم او را به کلماتی آزمود و حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام از همه امتحانات سربلند بیرون آمد و پیروزمندانه همه ی آن امتحانات را به پایان برد. سپس خدا به ابراهیم فرمود: من تو را پیشوای مردم قرار می‌دهم. حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام فرمود: خدایا فرزندان من هم در مقام امامت قرار می دهی؟ خداوند پاسخ داد: عهد امامت به افراد ظالم نخواهد رسید.»

آیه امامت به نکات زیر اشاره دارد که در پاسخ تفصیلی بیان شده است.

پاسخ اجمالی

آیه آغازین سوره مبارکه معارج مشهور به آیه سأَلَ سَائلُ

 « سأَلَ سَائلُ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ »

ابن تیمیه حرّانی، رهبر فکری سلفی ها و وهابی ها در کتاب منهاج السنه1 در ذیل این آیه شریفه، اعتراضات و سوالاتی مطرح می کند که سه مورد از آن ها عبارتند از:

1) آیه سأَلَ سَائلُ نمی تواند در غدیر نازل شده باشد چون غدیر مربوط به پایان حیات پیغمبر اکرم می باشد، در حالی که سوره معارج به نقل فریقین(شیعه و سنی) یک سوره مکی است، پس نمی‌توانیم به نزول این آیه در مدینه آن هم در پایان حیات پیغمبر معتقد باشیم.

2) اشکال دومی که ابن تیمیه بر نزول آیات آغازین سوره معارج در واقعه غدیر می گیرد، آن است که طبق آیه 33 سوره مبارکه انفال خداوند در دو صورت مردم را مورد عذاب خود قرار نمی دهد:

الف) در جایی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله باشد.
ب) مردمی را که اهل استغفار و طلب مغفرت و عفو از خدا باشند.

ابن تیمیه با این استدلال می گوید: حارث بن نعمان فهری مگر در کنار پیغمبر نبود؟ پس بر اساس این آیه شریفه امکان عذاب او وجود ندارد، چون در محضر پیغمبر عذاب از امت دور است.

3) اشکال سومی که ابن تیمیه بر این ماجرا می گیرد این است که معجزه ای به این عظمت! را باید همه نقل می‌کردند مثل داستان اصحاب فیل. چرا همه نقل نکرده اند؟

در ادامه به تفکیک به هر یک از اعتراضات و شبهات وارد شده به این آیه شریفه توسط ابن تیمیه پاسخ می دهیم.

پاسخ اجمالی

یکی دیگر از آیات قرآن که در موضوع امامت و ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام است، آیات آغازین سوره معارج می باشد:

 « سأَلَ سَائلُ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ(1) لِّلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ(2) مِّنَ اللَّهِ ذِى الْمَعَارِجِ(3) »

«تقاضاكننده ‏اى تقاضاى عذابى كرد كه واقع شد. (1) اين عذاب مخصوص كافران است و هيچ كس نمى ‏تواند آن را دفع كند. (2) از سوى خداوندى كه فرشتگانش بر آسمان ها صعود و عروج مى‏ كنند. (3)»

در شان نزول آیات فوق، داستان از این قرار است که بعد از پایان واقعه غدیر خم و بیعت جمعیت کثیر مردم با حضرت علی علیه السلام، فردی که در تاریخ نامش مختلف نقل شده و کینه عجیبی نسبت به امیرالمومنین علیه السلام به واسطه کشته شدن پدر کافرش به دست ایشان داشت، با تعدای از یارانش به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: ای پیامبر! برای من بگو که آن چه را که درباره علی اعلام کردی از جانب خودت و سلیقه خودت است یا اینکه این فرمان الهی است؟

پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمودند: به خدای یگانه قسم! این سخن، سخن خداست و از جانب من نیست و این را سه بار تاکید فرمودند.

شخص سوال کننده از جا برخاست، در حالی که می گفت: خدایا اگر آن چه را که پیامبر درباره امامت و ولایت علی می گوید حق است و فرموده توست، یک سنگی از آسمان بفرست یا عذابی بر من نازل کن که من ایام امامت و حاکمیت علی بن ابی طالب را نبینم.

حدود 30 نفر از دانشمندان اهل سنت از طرق گوناگون روایت کرده اند آن شخص همین که تقاضای عذاب کرد و به سوی شترش رفت که سوار شود، همان لحظه خدا از آسمان سنگی نازل کرد و این سنگ به سر او اصابت کرد و از بدن او خارج شد و مرد. سپس آیه «سأَلَ سَائلُ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ» نازل شد.

پاسخ اجمالی

قرآن در آیه 3 سوره مبارکه مائده می فرماید:
« الْيَوْمَ يَئسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلَا تخَشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتمْمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتىِ وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْاسْلَامَ دِينًا »

«امروز افراد کافر از نابودی دین شما مأیوس شدند، لذا از آن ها نترسید، از منِ خدا بترسید. امروز دین شما را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم و به این اسلام به عنوان دین شما خشنود شدم.»

دربارۀ آیه اکمال دین دو بحث مطرح می‌کنند:
1. در اکثر تفاسیر اهل سنت و برخی از تفاسیر شیعه آمده است که این آیه مربوط به روز عرفات در سفر حجة الوداع است.
2. فخرالدین رازی، مفسر مشهور اهل سنت می گوید با توجه به این که در ابتدای این آیه، حرمت 11 فرآورده گوشتی آمده است، این آیه و تاکید دو گانه بر الْيَوْمَ را مربوط به روز حرمت 11 فرآورده گوشتی است.

در ادامه این موارد را به طور مفصل و کامل توضیح می دهیم.

پاسخ اجمالی

آیه مهم دیگری که در غدیر خم بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد، آیه اکمال دین است که امامت حضرت علی علیه السلام را از آن طریق اثبات می کنیم. قرآن در آیه 3 سوره مبارکه مائده می فرماید:

« الْيَوْمَ يَئسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلَا تخَشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتمْمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتىِ وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْاسْلَامَ دِينًا »

«امروز افراد کافر از نابودی دین شما مأیوس شدند، لذا از آن ها نترسید، از منِ خدا بترسید. امروز دین شما را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم و به این اسلام به عنوان دین شما خشنود شدم.»

از این آیه به آیه اکمال دین تعبیر می‌کنند زیرا در روز غدیر خم با اعلان خلافت حضرت علی علیه السلام دین خدا کامل شد. یعنی مکمل نبوت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله، ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام است. بالاترین نعمت خدا بعد از توحید و نبوت و قرآن، نعمت ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام است و در آخر، اسلامی که در آن ولایت علی بن ابی طالب علیه السلام نباشد، مورد رضایت خدای عزوجل نخواهد بود.

پاسخ اجمالی

آیه 67 سوره مبارکه مائده مشهور به آیه تبلیغ:
« يا أَيهُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يهَدِى الْقَوْمَ الْكَافِرِين »

در نظر داریم شان نزول و نظرات این آیه شریفه را از زبان برخی از مشهورترین مفسرین و بزرگان اهل سنت در منابع خودشان به رشته تحریر درآوریم:

1) فخرالدین رازی، مفسر بزرگ اهل سنت، در التفسير الكبير خود در مقام شان نزول این آیه، 10 احتمال را بیان می کند که به جز مورد دهم که درباره غدیر خم است1، بقیه ارتباطی با موضوعات طرح شده در آیه تبلیغ ندارد. او با توجه به سیاق آیات معتقد است که این ابلاغ در مورد اهل کتاب (یهود و نصارا) است!

2) جلال الدین سیوطی، از محدثین خبیر و تاثیرگذار اهل سنت، در الدر المنثور في التفسير بالماثور که مهم ترین و مبسوط ترین تفاسیر روایی اهل سنت است، نقل می کند که این آیه در روز غدیر خم درباره علی بن ابی طالب علیه السلام نازل شده است.

3) حاکم حسکانی، از دانشمندان قرن پنجم اهل سنت، کتاب شواهد التنزيل لقواعد التفضيل را درباره آیات نازله در شأن امیرالمومنین علی علیه السلام تنظیم کرده است. او در این کتاب از صفحه 250 به بعد روایات فراوانی در این موضوع که آیه تبلیغ در روز غدیر خم درباره علی بن ابی طالب علیه السلام نازل شده است، آورده است.

اکنون قصد داریم به طور مستند و تحلیلی به نقد نظر فخرالدین رازی و همچنین بررسی روایات ذکر شده پیرامون آیه تبلیغ و ارتباط آن به علی بن ابی طالب علیه السلام در آثار جلال الدین سیوطی و حاکم حسکانی بپردازیم.