امامت و ولایت ائمه اطهار علیهم السلام در کجای قرآن آمده است؟

پاسخ اجمالی
اعتقاد به امامت و ولایت ائمه علیهم السلام جزء اصلی ترین پایه های ایمان است، یعنی ایمان به ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام و اولاد طاهرین آن حضرت تا حضرت بقیه الله الاعظم امام دوازدهم صلوات الله علیهم اجمعین از اصول ایمان است.
قرآن در بحث امامت و ولایت به دو سبک صحبت کرده است:
1. با زبان اشاره به بحث امامت و ولایت پرداخته است.
2. به زبان باطن و نه به زبان ظاهر در ولایت اهل بیت علیهم السلام سخن گفته است.
در جایی که قرآن به زبان اشاره و ظاهر به بحث امامت می‌پردازد، آن اشارات را معصومین علیهم السلام توضیح داده‌اند.
لذا آن اشارات را به کمک مفردات قرآن و روایاتی که شیعه و اهل سنت بیان کرده‌اند می‌توانیم روشن کنیم و بحث امامت در قرآن را برای همه انسان‌ها اثبات کنیم.
پاسخ تفصیلی
آیاتی که به زبان ظاهر درباره امامت سخن گفته اند عبارتند از:
1. آیه ولایت
« إنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُونَ؛ وَ مَن يَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُون »1
«سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و آن ها كه ايمان آورده‏ اند؛ همان ها كه نماز را برپا می دارند و در حال ركوع زكات مى ‏دهند و كسانى كه ولايت خدا و پيامبر او و افراد باايمان را بپذيرند، پيروزند؛ زيرا حزب و جمعيّت خدا پيروز است.
2. آیه اولی الامر
« يا أَيهُّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكمُ‏ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فىِ شىَ‏ءٍ فَرُدُّوهُ إِلىَ اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَخِرِ ذَالِكَ خَيرْ وَ أَحْسَنُ تَأْوِيلاً »2
معنای ظاهر آیه این است: « ای افراد مومن از خدا اطاعت کنید و از پیامبر و فرماندهان خود هم اطاعت کنید. پس اگر در چیزی با یکدیگر اختلاف کردید، موضوع مورد اختلاف را به خدا و پیغمبر ارجاع بدهید اگر که شما به خدا و قیامت ایمان دارید که این ارجاع دادن برای شما بهتر و خوش عاقبت تر خواهد بود.»
3. آیه تبلیغ
« يا أَيهُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يهَدِى الْقَوْمَ الْكَافِرِين »3
«ای پیامبر! آن چه که از جانب پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم ابلاغ کن که اگر این ابلاغ را انجام ندهی، کاری از رسالت و ماموریت خودت را انجام نداده‌ای و خداوند تو را از شر مردم حفظ خواهد کرد. به درستی که خدا افراد کفر پیشه را هدایت نخواهد کرد.»
4. آیه اکمال دین
« الْيَوْمَ يَئسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلَا تخَشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتمْمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتىِ وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْاسْلَامَ دِينًا »4
«امروز افراد کافر از نابودی دین شما مأیوس شدند، لذا از آن ها نترسید، از منِ خدا بترسید. امروز دین شما را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم و به این اسلام به عنوان دین شما راضی شدم.»
5. آیه سال سائل5
« سأَلَ سَائلُ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ(1) لِّلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ(2) مِّنَ اللَّهِ ذِى الْمَعَارِجِ(3) »
«تقاضاكننده ‏اى تقاضاى عذابى كرد كه واقع شد. (1) اين عذاب مخصوص كافران است و هيچ كس نمی ‏تواند آن را دفع كند. (2) از سوى خداوندى كه فرشتگانش بر آسمان ها صعود و عروج مى‏ كنند. (3)»
6. آیه امامت
« و إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتي‏ قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظَّالِمينَ »6
«به خاطر بیاور آن زمان که پروردگار ابراهیم، او را به کلماتی آزمود و حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام از همه امتحانات سربلند بیرون آمد و پیروزمندانه همه ی آن امتحانات را به پایان برد. سپس خدا به ابراهیم فرمود: من تو را پیشوای مردم قرار می‌دهم. حضرت ابراهیم علی نبینا و آله و علیه السلام فرمود: خدایا فرزندان من هم در مقام امامت قرار می دهی؟ خداوند پاسخ داد: عهد امامت به افراد ظالم نخواهد رسید.»
7. آیه مباهله
« فمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكمُ‏ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنفُسَنَا وَ أَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتهَلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّهِ عَلىَ الْكَذِبِينَ »7
«پس هر كه در اين باره‏ پس از دانشى كه تو را حاصل‏ آمده، با تو محاجه كند، بگو: بياييد پسرانمان و پسرانتان و زنانمان و زنانتان و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم؛ سپس مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.»
8. آیه تطهیر
« إنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكمُ‏ تَطْهِيرًا »8
« اى اهل بيت، خدا مى ‏خواهد پليدى را از شما دور كند و شما را پاك دارد.»

البته آیات امامت و ولایت بسیار است اما به این 8 آیه در زبان ظاهر قرآن اکتفا می کنیم. آیاتی که به زبان باطن درباره ولایت و امامت معصومین علیهم السلام سخن گفته‌اند، بسیار زیادند و این آیات ظاهرشان در موضوعی است و باطنشان در بحث ولایت اهل بیت علیهم السلام است.
با استناد به علم الکتاب و با استناد به راسخان در علم و با استناد به اهل ذکر _که محمد و آل محمد علیهم السلام هستند_ از روایات اهل سنت، اثبات می کنیم که مفهوم باطنی این آیات در بحث ولایت اهل بیت علیهم السلام است. مقام باطن در اختیار مفسرین نیست، در اختیار من عنده علم الکتاب است. لذا با استفاده از روایات این مطالب را اثبات می کنیم.

آیات قرآن که به زبان باطن به بحث امامت اشاره دارند:
1. سوره نمل آیه 89: « مَن جَاءَ بالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيرْ مِّنهْا وَ هُم مِّن فَزَعٍ يَوْمَئذٍ ءَامِنُونَ »
«كسانى كه كار نيكى انجام دهند، پاداشى بهتر از آن خواهند داشت؛ و آنان از وحشت آن روز در امانند.»
امام صادق علیه السلام در ذیل این آیه قسم می‌خورند که: حـسنـه در این آیه، ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام است. 9

2. سوره بقره آیه 40: « یا بَنىِ إِسْرَئيلَ اذْكُرُواْ نِعْمَتىِ‏ الَّتىِ أَنْعَمْتُ عَلَيْكمُ‏ وَ أَوْفُواْ بِعَهْدِى أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِيَّاىَ فَارْهَبُونِ »
«اى فرزندان اسرائيل! نعمت هايى را كه به شما ارزانى داشتم به ياد آوريد! و به پيمانى كه با من بسته ‏ايد وفا كنيد، تا من نيز به پيمان شما وفا كنم و تنها از من بترسيد.»
امام صادق علیه السلام در ذیل این آیه می فرمایند: عهد در این آیه، ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام است.10

3. سوره انفال آیه 24: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اسْتَجيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْييكُمْ»
«اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد هنگامى كه شما را به سوى چيزى مى ‏خواند كه شما را حيات مى‏ بخشد.»
حضرت باقر علیه السلام ذیل این آیه می فرمایند: به ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام خوانده می شوید.11

4. سوره ابراهیم آیه 27: « يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فىِ الحْیوةِ الدُّنْيَا وَ فىِ الاَخِرَةِ »
«خداوند كسانى را كه ايمان آوردند، به خاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان، استوار مى‏ دارد؛ هم در اين جهان، و هم در سراى ديگر.»
ابن عباس می گوید: قول ثابت در این آیه، ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام است.12

5. سوره سبا آیه 46: « قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُم بِوَاحِدَةٍ »
«بگو: شما را تنها به يك چيز اندرز مى ‏دهم.»
حضرت باقر علیه السلام می فرمایند: آن موعظه واحد، دعوت به ولایت امیرالمومنین علیه السلام است.13

6. سوره جمعه آیه 2: « هُوَ الَّذِى بَعَثَ فىِ الْأُمِّيِّنَ رَسُولًا مِّنهْمْ يَتْلُواْ عَلَيهْمْ ءَايَاتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الحْكْمَة »
«و كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آن ها مى ‏خواند و آن ها را تزكيه مى ‏كند و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت مى ‏آموزد.»
ابن عباس ذیل آیه می گوید : حکمت در این آیه، ولایت امیرالمومنین علیه السلام است.14


7. سوره احزاب آیه 72 : « إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلىَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَينْ‏ أَن يحَمِلْنهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنهْا »
«ما امانت را بر آسمان ها و زمين و كوه ‏ها عرضه داشتيم، آن ها از حمل آن سر برتافتند و از آن هراسيدند.»
امام صادق علیه السلام می فرمایند: امانت در این آیه شریفه در مقام باطن، ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام و اولاد ایشان است.15

8. سوره نحل آیه 90: « إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَانِ »
«خداوند به عدل و احسان فرمان مى ‏دهد.»
حضرت باقر علیه السلام می فرمایند: عدل در این آیه، شهادت به توحید و احسان، ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام است.16

9. سوره عصر آیه 3: « إِلَّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَ تَوَاصَوْاْ بِالْحَقّ‏ وَ تَوَاصَوْاْ بِالصَّبر »
«مگر كسانى كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده ‏اند، و يكديگر را به حق سفارش كرده و يكديگر را به شكيبايى و استقامت توصيه نموده ‏اند.»
حضرت صادق علیه السّلام تواصی به حق را سفارش به ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام دانسته‌اند.17

10. سوره جن آیه 16: « وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسْقَيْناهُمْ ماءً غَدَقاً »
«و اين كه اگر آن ها در راه (ايمان) استقامت ورزند، با آب فراوان سيرابشان مى ‏كنيم.»
امام باقر علیه السلام فرمودند : الطَّريقَةِ یعنی ولایت امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام که باید بر آن استقامت ورزند.18

11. سوره آل عمران آیه 112: « ضرَبتْ عَلَيهْمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُواْ إِلَّا بحٍبل مِّنَ اللَّهِ وَ حَبْلٍ مِّنَ النَّاس »
«ذلت بر آنان هر جا كه ديده شوند نوشته شده، مگر اينكه متوسل به خدا و يا به وسيله ‏اى مردمى بشوند.»
امام باقر علیه السلام می فرمایند: حَبْلٍ مِّنَ اللَّهِ و حَبْلٍ مِّنَ النَّاس را علی بن ابی طالب علیه السلام معرفی فرموده اند.19

12. سوره فتح آیه 26: « فَأَنزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلىَ‏ رَسُولِهِ وَ عَلىَ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَلْزَمَهُمْ كَلِمَةَ التَّقْوَى‏ »
«خدا نيز آرامش خود را بر دل پيامبرش و مؤمنان فرو فرستاد و به تقوى الزامشان كرد.»
حضرت رضا علیه السلام فرمودند: آن کلمه تقوا، ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام است.20

منابع
1. سوره مبارکه مائده، آیه 55
2. سوره مبارکه نساء، آیه 59
3. سوره مبارکه مائده، آیه 67
4. سوره مبارکه مائده، آیه 3
5. سوره مبارکه معارج، آیات 1 و 2
6. سوره مبارکه بقره، آیه 124
7. سوره مبارکه آل عمران، آیه 61
8. سوره مبارکه احزاب، آیه 33
9. بحارالانوار، جلد 24، صفحه 45 / تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 11، صفحه 122
10. بحارالانوار، جلد 36، صفحه 97 / العیاشی، جلد 1، صفحه 42/ تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 1، صفحه 294
11. بحارالانوار، جلد 9، صفحه 210 / تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 5، صفحه 504
12. بحارالانوار، جلد 36، صفحه 141/ تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 7، صفحه 382
13. بحارالانوار، جلد 23، صفحه 391 / المناقب، جلد 4، صفحه 180
14. تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 16، صفحه 250 / شواهدالتنزیل، جلد 2، صفحه 340
15. الکافی، جلد 2، صفحه 363
16. بحارالانوار، جلد 24، صفحه 190 / تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 7، صفحه 714
17. بحارالانوار، جلد 24، صفحه 214 / تفسیر القمی، جلد 2، صفحه 441
18. الکافی، جلد 1، صفحه 220 / تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 17، صفحه 102
19. بحارالانوار، جلد 36، صفحه 18 / فرات الکوفی، ص 92
20. تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد 14، صفحه 478 / تأویل الآیات الظاهرهْ، صفحه 577

دعوت به مطالعه پرسش و پاسخ [آیا عالم نیازمند حجت الهی است؟]