ابن تیمیه حرّانی، رهبر فکری سلفی ها و وهابی ها ذیل آیه «سأَلَ سَائلُ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ» چه شبهاتی مطرح می کند؟

پاسخ اجمالی
آیه آغازین سوره مبارکه معارج مشهور به آیه سأَلَ سَائلُ
 « سأَلَ سَائلُ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ »
ابن تیمیه حرّانی، رهبر فکری سلفی ها و وهابی ها در کتاب منهاج السنه1 در ذیل این آیه شریفه، اعتراضات و سوالاتی مطرح می کند که سه مورد از آن ها عبارتند از:
1) آیه سأَلَ سَائلُ نمی تواند در غدیر نازل شده باشد چون غدیر مربوط به پایان حیات پیغمبر اکرم می باشد، در حالی که سوره معارج به نقل فریقین(شیعه و سنی) یک سوره مکی است، پس نمی‌توانیم به نزول این آیه در مدینه آن هم در پایان حیات پیغمبر معتقد باشیم.1
2) اشکال دومی که ابن تیمیه بر نزول آیات آغازین سوره معارج در واقعه غدیر می گیرد، آن است که طبق آیه 33 سوره مبارکه انفال خداوند در دو صورت مردم را مورد عذاب خود قرار نمی دهد:
الف) در جایی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله باشد.
ب) مردمی را که اهل استغفار و طلب مغفرت و عفو از خدا باشند.
ابن تیمیه با این استدلال می گوید: حارث بن نعمان فهری مگر در کنار پیغمبر نبود؟ پس بر اساس این آیه شریفه امکان عذاب او وجود ندارد، چون در محضر پیغمبر عذاب از امت دور است.2
3) اشکال سومی که ابن تیمیه بر این ماجرا می گیرد این است که معجزه ای به این عظمت! را باید همه نقل می‌کردند مثل داستان اصحاب فیل. چرا همه نقل نکرده اند؟3
در ادامه به تفکیک به هر یک از اعتراضات و شبهات وارد شده به این آیه شریفه توسط ابن تیمیه پاسخ می دهیم.
قبل از مطالعه پیشنهاد می شود به پرسش و پاسخ یکی از معجزات غدیر که در قرآن آمده چیست؟ مراجعه کنید
پاسخ تفصیلی
1) آیه سأَلَ سَائلُ نمی تواند در غدیر نازل شده باشد چون غدیر مربوط به پایان حیات پیغمبر اکرم می باشد، در حالی که سوره معارج به نقل فریقین(شیعه و سنی) یک سوره مکی است، پس نمی‌توانیم به نزول این آیه در مدینه آن هم در پایان حیات پیغمبر معتقد باشیم.1
پاسخ:
 ترتیب، تجمیع و تدوین قرآن، توسط زید بن ثابت صورت گرفته است، لذا سوره های مکی که اکثراً سوره های کوچک قرآن هستند، به جای این که در اول قرآن بیایند، در آخر قرآن آمده اند. در برخی از سوره های مکی، چند آیه آغازین سوره مدنی هستند: مثل سوره کهف، سوره مطففین، سوره بلد که خود مفسرین اهل سنت بیان کرده اند که کل این سوره مکی است ولی آیات آغازین سوره مربوط به مدینه است که در مقام تدوین، این ها را کنار هم چیده اند و با هم قرار دادند. بنابراین مانعی ندارد که کل سوره معارج مکی باشد ولی نزول آیات آغازین سوره، بنابر 30 تفسیر اهل سنت مربوط به مدینه باشد.
 در قرآن مواردی داریم که یک آیه تعدد نزول دارد یعنی هم در مکه نازل شده و هم در مدینه نازل شده؛ مانعی ندارد این سوره کلاً در مکه آمده باشد، اما آیات آغازین آن هم در مدینه در پاسخ حارث بن نعمان فهری نازل شده باشد.
2) اشکال دومی که ابن تیمیه بر نزول آیات آغازین سوره معارج در واقعه غدیر می گیرد، آن است که قرآن در آیه 33 سوره مبارکه انفال تصریح می فرماید:
« وَ مَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنتَ فِيهِمْ وَ مَا كاَنَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ »
« ولی تا تو در ميان آنان هستى و تا آنان طلب آمرزش مى‌كنند، خدا بر آن نيست كه آنان را عذاب كند.»
ابن تیمیه می گوید: حارث بن نعمان فهری مگر در کنار پیغمبر نبود؟ پس بر اساس این آیه شریفه امکان عذاب او وجود ندارد، چون در محضر پیغمبر عذاب از امت دور است.2
پاسخ:
خداوند در سوره مبارکه فتح آیه 25 می فرماید:
«...لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَليما»
« اگر كافر و مؤمن‌ از هم متمايز مى‌شدند، قطعاً كافران را به عذاب دردناكى معذب مى‌داشتيم.»
یعنی تا زمانی که مسلمان ها با کفار ممزوج هستند و در کنار پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله قرار دارند، وجود پیغمبر بلکه پایین تر وجود مومنین در کنار این کفار باعث می شود عذاب از آن ها دور شود و عذابی که آن ها شایسته آنند بر کفار نازل نشود. اما وقتی فاصله بگیرند، عذاب نازل می شود.
جناب ابن تیمیه مگر شما در تفسیر ابو اسحاق ثعلبی4 ندیدید که او به سند مستند نقل می کند که حارث بن نعمان فهری وقتی از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله این جواب را شنید که اعلام ولایت حضرت علی علیه السلام امر خداوند عزوجل است، انکار کرد و به شدت ناراحت شد. سپس از پیغمبر صلی الله علیه و آله جدا شد و به سوی شترش رفت و در آن هنگام عذاب بر او نازل شد. یعنی اولا سخن پیغمبر را انکار کرد، پس کافر شد و ثانیاً از پیغمبر و مسلمانان فاصله گرفت و به سوی شترش که رفت این عذاب الهی بر او نازل شد. پس جناب ابن تیمیه آیه 33 سوره انفال شامل حال او نمی‌شود، بلکه آیه 25 سوره فتح شامل حال او می شود.
3) اشکال سومی که ابن تیمیه بر این ماجرا می گیرد این است که معجزه ای به این عظمت! را باید همه نقل می‌کردند مثل داستان اصحاب فیل. چرا همه نقل نکرده اند؟3
پاسخ:
غیر از آثار شیعیان، اهل سنت در 30 کتاب از آثارشان این نقل و معجزه را آورده اند. بنابراین برخلاف ادعای ابن تیمیه که گفته این مطلب فقط در آثار منسوب به اهل بیت علیهم السلام نقل شده، در آثار اهل سنت هم نقل شده است. ضمنا انکار مستندات تاریخی آن جایی که درباره ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام باشد، مرسوم برخی دانشمندان اهل سنت است. لذا نقل نکردن، مذمت افرادی است که نقل نکرده اند و آنان که با وجود عقیده نداشتن این موارد را نقل کرده اند، باید تمجید کرد.

دعوت به مطالعه پرسش و پاسخ مقام نبوت و رسالت برتر و بالاتر است یا مقام امامت؟

منابع
1) منهاج السنة النبوية، جلد 7، صفحه 45
2) منهاج السنة النبوية، جلد 7، صفحه 46
3) منهاج السنة النبوية، جلد 7، صفحه 46
4) تفسير الثعلبي (الكشف والبيان)، جلد 10، صفحه 35