چرا مادر حضرت مهدی علیه السلام به ظاهر در جمع کنیزان بود؟

پاسخ اجمالی
درباره مادر بزرگوار آن نجات بخش گیتی، توضیحاتی در روایات ذکر شده است. صدور روایات درباره آن بانو، سال ها پیش از ولادت آن حضرت، نشان دهنده آن است که خداوند متعال آن مادر خجسته پی را نیز برای حمل این گوهر بی مانند، از پیش برگزیده است.
در روایات متعدد، امام قائم علیه السلام با عناوینی همچون "ابن سبية"، "ابن أمة"، "ابن خيرة الاماء" و "ابن سيدة الاماء" یاد شده است. این عبارات به ترتیب دارای معانی ذیل است:
1. "ابن سبية": فرزند بانویی که به اسارت گرفته شده؛ 
2. "ابن أمة": فرزند کنیز؛ 
3. "ابن خيرة الاماء": فرزند بانویی که برگزیده از میان کنیزان است؛
4. "ابن سيدة الاماء": فرزند بانو و سرآمد کنیزان. 
مادر حجت خدا به ظاهر در جمع کنیزان بود؛ اما چه کنیزی! شاهزاده ای از تبار قیصر روم و دختری از دودمان شمعون علیه السلام، وصی والامقام حضرت عیسی علیه السلام !
پاسخ تفصیلی
همه روایات نشان می دهد که مادر قائم علیه السلام بانویی است که در بحبوحه نبردی میان مسلمانان و غیرمسلمانان به اسارت گرفته می شود؛ در میان اسرا به عنوان کنیز وارد جامعه اسلامی می شود و در تملک پدر امام قائم علیه السلام قرار می گیرد. این روایات نشان نمی دهد که آن بانو پیش از اسارت چه منزلت و رتبه اجتماعی ای دارند؛ لیکن روایتی از امام عسکری علیه السلام وجود دارد که گویای نسبت نزدیک او با قیصر روم است.
محمد بن عبدالجبار1 می گوید: از امام حسن عسکری علیه السلام پرسیدم که جانشین ایشان کیست؟ 
آن حضرت فرمودند : « امام و حجت خدا پس از من پسرم می باشد، وی هم نام و هم کنیه رسول خدا صلى الله عليه وآله است، او پایان بخش حجت های الهی و آخرین اوصیای اوست.»
 راوی گوید عرضه داشتم: ای فرزند رسول خدا! آن فرزند از چه کسی به دنیا می آید؟ فرمودند: « از دختر پسر قیصر، فرمانروای روم؛ آگاه باش، او متولد خواهد شد و در غیبتی طولانی از مردم نهان می گردد، و سپس ظهور می کند.»2
در ادامه برخی از روایات ناظر به اسارت و کنیزی؛ و به علاوه، بزرگی و بزرگواری آن بانو را ذکر می کنیم. 
روایت نخست: 
جمعی از اصحاب امیر مؤمنان علیه السلام نقل می کنند: ما پیرامون امیرالمؤمنین علیه السلام به سر می بردیم. هرگاه فرزندش حسن به نزدش می آمد، می فرمود: «به به! خوش آمدی ای پسر رسول خدا» و چون فرزند دیگرش حسین به نزد ایشان می آمد، می فرمود: «پدر و مادرم به فدایت باد، ای پدر زاده ی خيرة الإماء». یک بار کسی از امام سؤال کرد: یا امیرالمؤمنین! چه سری است که شما به فرزندتان «حسن» چیزی می گویید و به فرزندتان «حسین» چیزی دیگر؟ آن کس که از او با عنوان «زاده ی خيرة الإماء» یاد می کنید، کیست؟ مولا على علیه السلام فرمودند:
« آن پسر، آن گم شده ی رانده شده ی تنها، م ح م د فرزند حسن، فرزند على، فرزند محمد، فرزند على، فرزند موسی، فرزند جعفر، فرزند محمد، فرزند علی، فرزند این حسین است. در این زمان امیرالمؤمنین علیه السلام دستشان را بر سر امام حسین علیه السلام نهادند.»3
روایت دوم: 
امام حسن مجتبی علیه السلام درباره امام قائم علیه السلام فرموده اند:
« ذَاكَ اَلتَّاسِعُ مِنْ وُلْدِ أَخِي اَلْحُسَيْنِ اِبْنُ سَيِّدَةِ اَلْإِمَاءِ»4
« وی نهمین نسل از نوادگان برادرم حسین است؛ فرزند بانوی کنیزان است.»4
روایت سوم: 
امام صادق علیه السلام در پاسخ ابابصیر که در باره قائم اهل بیت پرسیده بود، فرمودند:
« يَا أَبَا بَصِيرٍ هُوَ الْخَامِسُ مِنْ وُلْدِ ابْنِي مُوسَى ذَلِكَ ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يَغِيبُ غَيْبَةً يَرْتَابُ فِيهَا الْمُبْطِلُونَ ثُمَّ يُظْهِرُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَيَفْتَحُ اللَّهُ عَلَى يَدِهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَهَا» 5
« ای ابابصیر! او پنجمین نسل از نوادگان فرزندم موسی است؛ او فرزند سيدة الإماء است؛ غیبتی خواهد کرد که باطل پیشگان در آن به تردید افتند؛ سپس خدای عزوجل او را ظاهر خواهد ساخت و بر دستان او شرق و غرب عالم را فتح خواهد کرد.»5

از روایاتی که طی آنها مادر حضرت قائم عليه السلام، «سيدة الإماء» یا «خيرة الإماء» خوانده شده اند، سه نکته استفاده می شود: 
1- شرف و فضیلت مادر حضرت مهدی علیه السلام در قیاس با بانوانی همچون هاجر (مادر حضرت اسماعیل علیه السلام)، حمیده (مادر گرامی امام کاظم علیه السلام)،  تُکْتَمَ (مادر گرامی امام رضا علیه السلام)، خیزران (مادر گرامی امام جواد علیه السلام) و سمانه مغربیه (مادر گرامی امام هادی علیه السلام) شناخته می شود؛ چرا که تمام این بانوان کنیز بوده اند و در این روایت ایشان سرور و برگزیده این بانوان نامیده شده اند.
2- این روایات نشانه ای بر علم و آگاهی اهل بیت علیهم السلام درباره آینده است و تاریخ تأیید می کند که مادر ارجمند حضرت مهدی علیه السلام تحت عنوان کنیز، وارد خانه امام هادی و امام عسکری علیهما السلام می شوند و به راستی که شایسته و سزاوار لقب بانوی کنیزان نیز بودند.
3- این خصوصیت که «مادر مهدی موعود بانوی کنیزان است» خود یکی از ویژگی ها و نشانه های منجی عالم است و به تنهایی نشان می دهد که بسیاری از مدعیان دروغین مهدویت (مهدی نماها) و منسوبین به آن حقیقتا مهدی نبوده اند؛ زیرا مادران آنها کنیز نبودند؛ به این معنی که در جنگ میان مسلمانان و کفار اسیر نشده به عنوان خدمت کار مورد داد و ستد قرار نگرفتند.
مثلا یکی از کسانی که از او به عنوان مهدی موعود در تاریخ اسم آورده شده محمد بن عبدالله صریح (نفس زکیه) است که او را از این بابت صریح می خواندند که مادر و مادربزرگ های او تا چند نسل زنان آزاد بودند و هیچ زنی که کنیز بوده باشد در نیاکان او نبود. 6



منابع
1. الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص: ۴۷۸؛ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عِيسَى بْنِ صَبِيحٍ‌ قَالَ‌: دَخَلَ الْحَسَنُ الْعَسْكَرِيُّ ع عَلَيْنَا الْحَبْسَ وَ كُنْتُ بِهِ عَارِفاً فَقَالَ لِي: « لَكَ خَمْسٌ وَ سِتُّونَ سَنَةً وَ شَهْرٌ وَ يَوْمَانِ»؛ وَ كَانَ مَعِي كِتَابُ دُعَاءٍ عَلَيْهِ تَارِيخُ مَوْلِدِي وَ إِنِّي نَظَرْتُ فِيهِ فَكَانَ كَمَا قَالَ. وَ قَالَ: «هَلْ رُزِقْتَ وَلَداً؟» قُلْتُ لَا. فَقَالَ:« اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ وَلَداً يَكُونُ لَهُ عَضُداً فَنِعْمَ الْعَضُدُ الْوَلَدُ...» قُلْتُ: أَ لَكَ وَلَدٌ؟ قَالَ:« إِي وَ اللَّهِ سَيَكُونُ لِي وَلَدٌ يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا فَأَمَّا الْآنَ فَلَا...».
وی از راویان جلیل القدری است که در حدود ۹۰۰ روایت از طریق او در کتب معتبر شیعه نقل شده است. (نك. معجم رجال الحديث، آية الله خوئی ج ۱۷ ص ۲۱۲)
2. مختصر اثبات الرجعة نوشته فضل بن شاذان نیشابوری. چاپ شده در مجله تراثناج ۱۵ ص ۲۱۱ و نیز مستدرك الوسائل ج 12 ص 280؛ وَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْجَبَّارِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ لِسَيِّدِي الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ جُعِلْتُ فِدَاكَ أُحِبُّ أَنْ أَعْلَمَ مَنِ الْإِمَامُ وَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَي عِبَادِهِ مِنْ بَعْدِكَ قَالَ إِنَّ الْإِمَامَ وَ الْحُجَّةَ بَعْدِيَ ابْنِي سَمِيُّ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ كَنِيُّهُ الَّذِي هُوَ خَاتِمُ حُجَجِ اللَّهِ وَ آخر خُلَفَائِهِ، قال: ممن هو یا ابن رسول الله؟ قال: من ابنه ابن قیصر ملک الروم، الا انه سیولد و یغیب عن الناس غیبه طویله ثم یظهر
3. مقتضب الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشر ص 31؛« ذَلِكَ الْفَقِيدُ الطَّرِيدُ الشَّرِيدُ: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ هَذَا»
4. کمال الدین ج 1، ص 315؛ باب 29 ح 2.
5. كمال الدين و تمام النعمة، ج ۲، ص: ۳۴۵.
6. در کتاب الغیبه نعمانی باب 13 حدیث 12 گزارش تاریخی جالبی در این زمینه نقل شده است.