واژه دین درست است یا ادیان؟

---

پاسخ اجمالی
اتفاق مسلمانان بر آن است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در سن چهل سالگی به رسالت مبعوث شده اند. حال سوال این است که حضرت قبل از چهل سالگی متعبد بوده و خدا را عبادت می کرده اند یا خیر؟ در صورتی که خدا را عبادت می کرده اند،تابع کدام دین و شریعت بوده اند؟
از ابتدای خلقت تا روز قیامت،دین مورد رضایت خداوند متعال یکی بیش نبوده است و تمام انبیای الهی از حضرت آدم علیه السلام تا حضرت خاتم صلی الله علیه و آله و سلم بشر را به یک دین که همان اسلام باشد،دعوت نموده اند. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه تمام انبیای الهی مقدمه ظهور و بروز نبوت پیامبر گرامی اسلام بوده اند،لذا تمام آنان موظف و مامور به انذار و بشارت مردم در جهت بعثت این وجود مقدس بوده اند. 
پاسخ تفصیلی

مطلب اول: از ابتدای خلقت تا روز قیامت، دین یکی است

از ابتدای خلقت تا روز قیامت، دین مورد رضایت خداوند متعال یکی بیش نبوده است و تمام انبیای الهی از حضرت آدم علیه السلام تا حضرت خاتم صلی الله علیه و آله و سلم بشر را به یک دین دعوت نموده اند.چنان که خداوند متعال می فرماید:
« شَرَعَ لَکُمْ مِنَ الدِّینِ ما وَصّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِی أَوْحَیْنا إِلَیْکَ وَ ما وَصَّیْنا بِهِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسى أَنْ أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لاتَتَفَرَّقُوا فِیهِ کَبُرَ عَلَى الْمُشْرِکِینَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَیْهِ اللّهُ یَجْتَبِی إِلَیْهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدِی إِلَیْهِ مَنْ یُنِیبُ »1
« خداوند برای شما دینی قرار داد که قبلا به نوح علیه السلام توصیه شده بود،اکنون به تو توصیه می کنیم و به ابراهیم و موسی و عیسی علیهم السلام نیز توصیه کردیم این بود که: دین را برپا دارید و در آن تفرقه ایجاد نکنید. بر مشرکان گران است آن چه شما آن را به سویش دعوت می کنید.خداوند هر کس را بخواهد بر می گزیند و کسی را که به سوی او بازگردد هدایت می کند. »1

خداوند این دین مورد نظر را «اسلام» نام نهاده و در قرآن کریم نیز از آن نام برده است:
« إِنَّ الْدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ و َمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَبَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَآءَهُمْ الْعِلْمُ بَغْیَاً بَیْنَهُمْ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ »2
« دین نزد خدا اسلام ( و تسلیم بودن در برابر حق) است و اهل کتاب اختلافی نکردند مگر بعد از آن که علم (به حقانیت اسلام) برایشان حاصل شد،(این اختلاف) از روی حسادت و دشمنی میان آنان بود و هر کس به آیات خدا کفر ورزد،پس (بداند که) همانا خداوند زودحساب است.2

« مَا کَانَ إِبْرَهِیمُ یَهُودِیّاً وَ لَا نَصْرَانِیّاً وَلَکِنْ کَانَ حَنِیفاً مُّسْلِماً وَ مَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ‏ »3
« ابراهیم علیه السلام نه یهودی بود و نه نصرانی بلکه مرد موحد و مسلمانی بود.»3

خداوند متعال در جای دیگر از قرآن می فرماید:
« وَ وَصَّى بِهَا إِبْرَاهِيمُ بَنِيهِ وَ يَعْقُوبُ يَا بَنِيَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى لَكُمُ الدِّينَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ »4
« ابراهیم و یعقوب علیهم السلام به فرزندان خود چنین وصیت کردند: خداوند برای شما دین انتخاب کرده پس نمیرید مگر مسلمان باشید.»4

پس معلوم شد که هدف اصلی از بعثت انبیا تبلیغ یک دین بوده و آن هم دین اسلام است. البته همه شرایع در تمام مسائل با هم اشتراک نداشته، بلکه به خاطر موقعیت و مقتضای زمان و مکان اختلافاتی با هم داشته اند، چنان که خداوند متعال فرموده است:
«وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْهِ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللّهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمّا جاءَکَ مِنَ الْحَقِّ لِکُلّ جَعَلْنا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجاً...»5
«و این کتاب (قرآن) را به حق بر تو نازل کردیم، در حالی که کتب پیشین را تصدیق می کند و حافظ و نگهبان آن هاست؛ پس بر طبق احکامی که خدا نازل کرده،در میان آن ها حکم کن و از هوا و هوس پیروی نکن و از احکام الهی روی مگردان. ما برای هر قومی از شما شریعت و طریقه ای خاص قرار دادیم...»5
اما این اختلاف جزئی خللی به مقصد اصلی و اصول فکری و عملی مشترک بین تمام شرایع الهی نمی رساند، چرا که به استناد آیات و روایات، همه شرایع در اصول مانند مبدا و معاد و نبوت اشتراک دارند. آیاتی که ظهور در امر خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در تبعیت از ملت و شریعت ابراهیم و شرع نوح علیهم السلام دارند، اشاره به همین امر است.6 با توجه به این که دین یک امر فطری است اهمیت دین واحد برای تمام انسان ها بهتر معلوم می شود. چرا که عادتا تمام فطرت ها در اصل با هم مشترکند هر چند علل و عوامل زمانی و مکانی مقتضیات خاص خود را می طلبد.

مطلب دوم: تمام انبیای الهی مقدمه ظهور و بروز نبوت پیامبر گرامی اسلام بوده اند

تمام انبیای الهی مقدمه ظهور و بروز نبوت پیامبر گرامی اسلام بوده اند،لذا تمام آنان موظف و مامور به انذار و بشارت مردم در جهت بعثت این وجود مقدس بوده اند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خود فرموده اند:
« كُنْتُ أَوَّلَ النَّبِيِّينَ فِي الْخَلْقِ وَآخِرَهُمْ فِي الْبَعْث »7
« من از جهت آفرینش در بین انبیا، نفر اول بودم و در مبعوث شدن خاتم و آخرین آن ها هستم.»7

ایشان همچنین فرموده اند:
«نَحْنُ اَلْآخِرُونَ اَلسَّابِقُونَ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ »8
«ما که در دنیا آخر از انبیا بودیم، روز قیامت بر همه تقدم و پیشی داریم.»8

و نیز فرموده اند:
«آدَمُ وَ مَنْ دُونَهُ تَحْتَ لِوَائِي يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ »9
«تمام پیامبران در قیامت زیر پرچم من هستند.»9

از امام صادق علیه السلام نیز نقل است که:
« ما من نبيّ [من] ولد آدم الى محمّد صلوات اللّه عليهم الاّ و هم تحت لواء محمّد [صلى اللّه عليه و آله و سلّم] »10
«هیچ کدام از انبیا از فرزندان آدم علیه السلام تا حضرت محمد صلی الله علیه و آله نیستند مگر این که زیر لوا و پرچم حضرت محمد صلی الله علیه و آله باشند.»10
تمام انبیا در روز قیامت پشت سر حضرت و زیر پرچم ایشانند، چرا که آنان مقدمه و ایشان نتیجه اند. آن ها درخت و ایشان میوه و ثمره اند و شریعت آن ها برنامه های موقتی بوده است برای تفهیم و تبیین قانون کلی اسلام که توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تبلیغ می شده است.

منابع
1.آیه 13_ سوره شوری
2.آیه 19_ سوره آل عمران
3.آیه 67_ سوره آل عمران
4.آیه 132_ سوره بقره
5.آیه 48_ سوره مائده
6.الشفاء بتعریف حقوق المصطفی(صلی الله علیه و آله)، قاضی عیاض، ج 2، ص 795
7.الشفاء بتعریف حقوق المصطفی(صلی الله علیه و آله)، قاضی عیاض، ج 1، ص 61؛ ابن کثیر، سیره پیامبر، ج 1، صفحات 289 و 318
8.ابن کثیر، سیره پیامبر، ج 1، ص 319
9.شهید مرتضی مطهری، ختم نبوت، به نقل از بحارالانوار
10. شیخ عباس قمی، سفینة البحار، ج 2، ص 518، باب لام