آیا می توان آیه اکمال دین را مربوط به روز عرفه در حجه الوداع و حرمت یازده فرآورده گوشتی دانست؟



پاسخ اجمالی

قرآن در آیه 3 سوره مبارکه مائده می فرماید:

« الْيَوْمَ يَئسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلَا تخَشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتمْمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتىِ وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْاسْلَامَ دِينًا »

«امروز افراد کافر از نابودی دین شما مأیوس شدند، لذا از آن ها نترسید، از منِ خدا بترسید. امروز دین شما را کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام کردم و به این اسلام به عنوان دین شما خشنود شدم.»

دربارۀ آیه اکمال دین دو بحث مطرح می‌کنند:

1. در اکثر تفاسیر اهل سنت و برخی از تفاسیر شیعه آمده است که این آیه مربوط به روز عرفات در سفر حجة الوداع است.

2. فخرالدین رازی، مفسر مشهور اهل سنت می گوید با توجه به این که در ابتدای این آیه، حرمت 11 فرآورده گوشتی آمده است، این آیه و تاکید دو گانه بر الْيَوْمَ را مربوط به روز حرمت 11 فرآورده گوشتی است.1

در ادامه این موارد را به طور مفصل و کامل توضیح می دهیم.

پاسخ تفصیلی

قبل از مطالعه پیشنهاد می شود به پرسش و پاسخ کامل شدن دین، تمام کردن نعمت و رضایت دادن به اسلام از جانب خداوند در غدیر خم نشان دهنده چیست؟ مراجعه کنید

1. در اکثر تفاسیر اهل سنت و برخی از تفاسیر شیعه آمده است که این آیه مربوط به روز عرفات در سفر حجة الوداع است. می گویند: در آن روز وقتی مخالفین و منافقین، جمعیت زیاد را دیدند، از نابودی دین با آن جمعیت مأیوس شدند. لذا برای اینکه مطلب را از غدیر خم جدا کنند این آیه را مربوط به روز عرفه در سفر حجة الوداع می دانند.

البته توجه داشته باشید مانعی ندارد آیه در روز عرفه نازل شده باشد اما در موضوع ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام باشد ولی با فرض این که در روز عرفه و مربوط به جمعیت کثیر مسلمانان باشد، چند نکته وجود دارد که با توجه به این نکات این فرض رد خواهد شد:

نکته اول: باید شأن نزول آیه چهار صفت نقل شده در آیه را پوشش بدهد. کفار مأیوس بشوند؛ دین کامل بشود؛ نعمت تمام بشود؛ خدا به چنین دینی راضی بشود؛ بفرمایید که در روز عرفه و آن جمعیت کثیر حجة الوداع، چگونه دین کامل شد؟ توضیحی ندارند. در حالی که دین به ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام در روز غدیر کامل شده است.

نکته دوم: به تصریح مفسرین در ذیل سوره نساء بعد از سفر حجة الوداع بعضی از احکام مثل حکم ربا، حکم کلاله و مانند آن نازل شده است. پس نمی تواند دین به احکام حج در روز عرفه تکمیل شده باشد؛ چون احکام دیگری هم بعد از این نازل شده است. لذا با توجه به اینکه این قول نمی تواند چهار صفت موجود در آیه را پوشش بدهد، قطعاً به عنوان شأن نزول این آیه مردود خواهد بود.

2. فخرالدین رازی با توجه به این که در ابتدای این آیه، حرمت 11 فراورده گوشتی آمده است، این آیه و تاکید دو گانه بر الْيَوْمَ را مربوط به روز حرمت 11 فرآورده گوشتی می داند.1

پاسخ: اگر به تعبیر آیه دقت کنید، در ابتدای آیه حرمت 11 مورد گوشت بیان شده است:

« حرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لحَمُ الخْنزِيرِ وَ مَا أُهِلَّ لِغَير اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُترَدِّيَةُ وَ النَّطِيحَةُ وَ مَا أَكلَ‏ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَ مَا ذُبِحَ عَلىَ النُّصُبِ وَ أَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالْأَزْلَامِ ذَالِكُمْ فِسْق »

1. مردار بر شما حرام است.

2. خون حرام است.

3. گوشت خوک بر شما حرام است.

4. هر حیوانی که بدون نام خدا ذبح شود، حرام است.

5. هر حیوانی که به هر وسیله ای خفه شود، گوشتش بر شما حرام است.

6. حیوانی که با ضرب و شکنجه یا بیماری بمیرد، گوشتش بر شما حرام است.

7. حیوانی که از بلندی پرت بشود و بمیرد یا در چاه بیفتد و بمیرد، گوشتش بر شما حرام است.

8. حیوانی که در نزاع بین حیوانات شاخ بخورد و بمیرد، گوشتش بر شما حرام است.

9. حیوانی که در حمله درندگان بمیرد، گوشتش حرام است مگر قبل از این که آن حیوان مورد حمله کشته بشود شما او را به طریق شرعی ذبح کنید.

10. حیواناتی که آن ها را به خاطر بت ها ذبح کنید و سر ببرید، بر شما حرام است.

11. حیوانی که او را با تیرک های قمار تقسیم کنید، گوشت آن حیوان هم حرام خواهد بود.


پس از این که خداوند در این آیه 11 فراورده حرام گوشتی را معرفی می کند، در ادامه می فرماید:

« الْيَوْمَ يَئسَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن دِينِكُمْ فَلَا تخَشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتمْمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتىِ وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْاسْلَامَ دِينًا »

بعد از بخش اکمال دین، هنوز آیه ادامه دارد و چنین می فرماید:

« فمَنِ اضْطُرَّ فىِ مخَمَصَةٍ غَيرْ مُتَجَانِفٍ لّاِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ »

« و هر كس دچار گرسنگى شود، بى‌آنكه به گناه متمايل باشد [اگر از آنچه منع شده است بخورد]، بى ترديد، خدا آمرزنده مهربان است.»


هر کسی در یک گرفتاری گیر بکند، مخمصه یعنی گرسنگی زیاد، فرو رفتن شکم، هر کسی که به علت گرسنگی در بیابان در موارد نیاز شدید ناچار از خوردن این 11 فرآورده گوشتی بشود، در حداقلی که گرسنگی برطرف شود و از مرگ نجات پیدا کند، خدا او را می آمرزد.

بنابراین اگر ما آیه اکمال دین را از این وسط حذف کنیم، قسمت اول آیه و قسمت آخر آیه دقیقاً دنباله هم خواهند بود. یعنی آن 11 فرآورده گوشتی حرام است ولی در مواردی که فرد ناچار از تغذیه از آن ها باشد، خدا سخت گیری نمی کند و چنین کسی را می آمرزد. به همین جهت مفسرین شیعه می‌گویند آیه اکمال دین در آیه 11 فراورده گوشتی یک جمله معترضه است. مثل این می ماند که بنده دارم سخنرانی می کنم، ناگهان بگویم که لطفاً پنجره را ببندید. این جمله ربطی به بحث بنده ندارد و اصطلاحاً به آن جمله معترضه می گویند. جمله معترضه را وقتی از جمله بیرون بکشید، آن جمله کامل خواهد بود و نقصی در جمله اتفاق نمی افتد. آیه اکمال دین را اگر از این وسط بیرون بکشید، بقیه جمله کامل است. پس بخش مربوط به اکمال دین جمله معترضه است و بر خلاف اعتقاد جناب فخر رازی، ربطی به 11 فرآورده گوشتی ندارد.

آیات مربوط به 11 فراورده گوشتی و حرمت آن ها، قبل از آن در سوره نحل آیه 115 (که سوره ای مکی است) و در سوره انعام آیه 121 (که سوره ای مکی است) در سوره بقره آیه 173 و در سوره انعام آیه 145 قبلاً نازل شده است؛ البته نه همه 11 مورد بلکه در بعضی آیات 5 مورد و در بعضی آیات 3 مورد. پس مجموعاً این حکم گوشت های حرام قبل از آیه اکمال دین چهار بار به صورت ناقص آمده بود و اولین باری نیست که نازل می شود که خدا بفرماید با این حکم دینتان را کامل کردم.

پاسخ اصلی این مساله این است که جناب فخر رازی! الْيَوْمَ باید چهار صفت داشته باشد:

1) کفّار مأیوس بشوند. کفار با ۱۱ فرآورده گوشتی مأیوس شدند؟!

2) دین کامل بشود. چون بعد از این احکام، احکام دیگری بر پیغمبر صلی الله علیه و آله بعد از حجة الوداع نازل شد، پس با این حکم دین کامل نشد.

3) نعمت تمام بشود.

4) خدا به چنین دینی راضی بشود.


از چهار ویژگی نقل شده در آیه، حداکثر یک ویژگی با اعتقاد فخر رازی پوشش داده می شود و آن هم کامل شدن دین که شما دیدید دین کامل هم نشد؛ چون بعد از این احکام، احکام دیگری بر پیغمبر صلی الله علیه و آله نازل شد. پس چون این چهار صفت را که منقول در این آیه هست این قول پوشش نمی دهد، لذا ما این قول را هم نمی‌پذیریم.

نتیجه می گیریم تنها قول قابل قبول در شأن نزول این آیه همانی است که در 16 کتاب تفسیر و تاریخ اهل سنت از طریق 5 راوی از راویان و اصحاب و تابعین پیغمبر آمده است که این آیه نازل در روز غدیر خم و در موضوع ولایت امیرالمومنین علیه السلام است که آن چهار ویژگی موجود در آیه با نقل حدیث غدیر کاملاً پوشش داده خواهد شد.


دعوت به مطالعه پرسش و پاسخ معجزه غدیر پس از عهد بستن جمعیت فراوان مردم با امامت و ولایت حضرت علی علیه السلام در آن روز، چگونه رخ داد؟


منبع

1. التفسیر الکبیر، جلد 11، صفحه 283


نظرات


ارسال نظر :

پرسش جدید